Najbolji Daničićev đak

 ISTORIČAR, filolog i istoričar književnosti Stojan Novaković (1842-1915), rođen je u Šapcu i tu je završio i gimnaziju, kao Kosta Novaković. Po ugledu na Radičevića i Daničića, koji su svoja kalendarska imena Aleksije i Đorđe zamenili narodnim Branko i Đuro, tako je i Novaković umesto Kosta postao Stojan, a pesnik Janićije Kujundžić - Milan, Hipokrit Đorđević Vladan...
Iako briljantan student (već na studijama objavljivao priloge u uglednim naučnim časopisima), Novaković jedini iz svoje generacije od istaknutijih Daničićevih đaka, posle završetka Velike škole, nije nastavio usavršavanje na stranim univerzitetima. Ipak je uspeo, takoreći kao samouk, da nauči devet stranih jezika (latinski, ruski, nemački, francuski, engleski, češki, ukrajinski, poljski i grčki). Sa više njih je prevodio naučnu literaturu i beletristiku.
Novaković je i u naučnoj i u državnoj karijeri dosegao dalje od bilo koga drugog iz njegove darovite generacije. Bio je podjednako ugledan kao istoričar, filolog, etnolog, političar, državnik, diplomat. Bio je i predsednik SANU i predsednik vlade i ministar inostranih i unutrašnjih poslova i više puta ministar prosvete. Značajno je doprineo razvoju prosvete u Srbiji. Kao diplomata, Novaković je bio poslanik Srbije u najznačajnijim evropskim prestonicama (Petrogradu, Carigradu, Parizu). Kao upravnik Narodne biblioteke, značajno je unapredio njenu delatnost i napisao pionirsko delo: „Srpska knjiga, njeni prodavci i čitaoci u 19. veku“.
Uz nastavu na Velikoj školi Novaković je pisao i udžbenike, a posebno je značajan kao istoričar književnosti. On je prvi od Srba sistematski izložio celokupnu istoriju srpske književnosti od Ćirila i Metodija do svojih savremenika i objavio je u dva izdanja. Drugo izdanje njegove „Istorije“... u vreme kada se pojavila (1871), bila je jedna od ključnih knjiga srpske kulture i veoma cenjen udžbenik ne samo za učenike i studente nego i za građanstvo uopšte. Njegova „Istorija“ bila je na visini onovremene evropske nauke o književnosti. Njene najbolje osobine nisu ni danas zanemarljive, posebno uvodna poglavlja, sistematično data, u kojima je sintetički obuhvatio i društveno-političke i književne pojave, suočio ih i povezao, naznačivši njihovu uslovljenost.
Novaković je napisao i niz jezičkih studija i udžbenika. Iz njegovih gramatika čitav niz generacija učio su jezik u duhu vukovske nauke. Epohalan je i Novakovićev doprinos istorijskoj nauci u vidu brojnih studija i monografija, kao i u izdavanju i proučavanju starih spomenika: „Zakonik Stefana Dušana“, „Srpski spomenici DžV-DžVIII veka“, „Narodna tradicija i kritička istorija“, „Selo“, „Vaskrs države srpske“, „Ustanak na dahije“... Novaković je preveo „Rankeovu Srpsku revoluciju“.
On je najizrazitiji poligraf i polihisto u srpskoj kulturi, poput renesansnih delatnika.
Sima Lozanić (1847-1935), jedan je od prvih (po godinama) velikana BU. On je bio i prvi rektor novoosnovanog Univerziteta. Lozanić je izučavao oblasti organske hemije, agrokulturne hemije i mineralnih sirovina. Te predmete predavao je na Filozofskom fakultetu. Zanimljivo je da je Lozanić na Velikoj školi završio studije prava, a zatim je u Cirihu i Berlinu studirao hemiju (verovatno je za nju dobio stipendiju).
Lozanić je u Cirihu studirao u isto vreme sa Svetozarom Markovićem i Nikolom Pašićem, koji su studirali tehničke nauke i na VŠ i u Cirihu. Za razliku od Markovića i Pašića koji su na studijama prihvatili socijalističke ideje i posvetili se politici (sarađujući sa evropskim i ruskim socijalistima i anarhistima - s Bakunjinom), Lozanić je na studijama ostao po strani od politike i iz Ciriha prešao u Berlin i diplomirao 1872. Odmah je bio izabran za profesora VŠ za hemiju i hemijsku tehnologiju.
Živeći i delujući dugo, Lozanić nije zapostavio ni naučni rad iz struke. Otkrio je rudišta minerala na Avali i pronašao novi mineral - avalit. Delovao je u različitim oblastima hemije, a u nauci se smatra da su najvažniji njegovi sintetički radovi iz organske hemije i njihova elektrosinteza. Lozanić je vršio i analizu raznih vrsta ulja, pijaćih i mineralnih voda. Veoma se zalagao za zadružni pokret u Srbiji. Radove je objavljivao, osim u izdanjima SANU, čiji je bio član i jedno vreme predsednik, i u publikacijama JAZU, bečke, rumunske i češke akademije nauka, čiji je takođe bio član. Nastojao je da se u poljoprivredu uvedu naučne metode umesto starih, empirijskih, a on je i autor mnogih univerzitetskih udžbenika za neorgansku i organsku hemiju.
Lozanić je prvi dobio titulu počasnog doktora Beogradskog univerziteta, a u dva mandata je bio i predsednik SANU. Bio je aktivan u profesorskoj službi do svoje 77. godine života (1924). Predavanja su mu obavezno bila praćena eksperimentima u laboratoriji.

UPRAVNIK TOPOLIVNICE
ZA vreme Srpsko-turskog rata 1876. godine Lozanić je konstruisao i razmeštao mine po donjem Dunavu, a ratnih 1877-1878. godine upravljao je topolivnicom u Kragujevcu. Van nastave je bio i u periodu od 1894. do 1905, vršeći različite dužnosti: bio je ministar privrede, poslanik u Londonu, ministar spoljnih poslova i dr.
(Nastaviće se)