Građani dve države

PREMA nekim procenama, danas u Srbiji živi veći broj građana rođenih u Crnoj Gori nego što ova republika ima stanovnika. Jovan Cvijić je verovao da je oko 90 odsto stanovnika Srbije u oblastima između Morave i Drine, dakle u samom središtu moderne srpske države, vodilo poreklo iz Crne Gore, Stare Hercegovine (današnja severna i zapadna Crna Gora), Hercegovine i Bosne. Tome treba dodati činjenicu da je Crna Gora u današnjim granicama uspostavljena tek 1945. godine.
Pre samo sto pedeset godina Crna Gora je zauzimala svega nešto više od trećine današnje teritorije, i to uglavnom planinskih oblasti cetinjske i delova nekoliko susednih opština.
Često pomišljam da je pogled crnogorskih intelektualaca prema pradavnoj državici Duklji, suštinski pokušaj da sva kasnija istorija bude relativizovana i obesmišljena.
Kada je sredinom 10. veka vizantijski car istoričar Konstantin 7. Porfirogenit pisao svoje spise o narodima i o upravljanju carstvom, na Balkanu su pored Vizantijske imperije postojale bugarska, srpska i hrvatska država. Car je detaljno pisao o Srbima i Hrvatima, nabrajajući njihove zemlje i župe koje su ih činile. Duklja je zajedno s Travunijom, Zahumljem, Raškom, Bosnom i Paganijom, i pored svih nedorečenosti, u ovom spisu svrstana u okvire srpske države.
S vremenom su različite oblasti preuzimale vođstvo nad srpskim zemljama. Tokom 11. veka predvodništvo je stekla Zeta (ranije Duklja), ali je od početka 12. veka prvenstvo pripalo Raškoj. Dinastija koja je zavladala Raškom, a iz koje je potekao Stefan Nemanja, takođe je poreklom iz Zete. Zato je Nemanjin otac i prebegao u svoju postojbinu u vreme feudalne anarhije u Raškoj, pa se rodonačelnik najveće srpske dinastije rodio u Ribnici pored Podgorice. Još u 19. veku verovalo se da je Katunska nahija (stara Crna Gora) bila tek Ararat srpske slobode. Zato je Njegoš i pisao:
"Što se ne hće u lance svezati, to se zbježa u ove planine..."
Nacionalni romantizam samo je učvrstio ova osećanja. Danas mogu delovati samo kao potpune besmislice teze pojedinih "novoromantičara" u Crnoj Gori koji za Njegoševo veliko srpstvo okrivljuju uticaj njegovog vaspitača Sime Milutinovića Sarajlije.
Poslednji crnogorski novovekovni vladar, knjaz (od 1910. kralj) Nikola, obećavao je da će se posle oslobođenja Srpstva odreći prestola ukoliko mu bude određena visoka renta i darovan dvorac negde u Provansi. Pogibija kneza Mihaila i uspostava siromašnog i maloletnog kneza Milana na tronu, koji je ruska diplomatija, navodno, planirala da preda upravo knjazu Nikoli, doveli su do novog zahlađenja odnosa.
Nezavisnost, koju su dve države dobile (13. jula 1878) smatrana je praznim dobitkom. Ipak, podela je njome samo učvršćena, iako je u to vreme malo ko bio spreman da to prizna. Zaklinjanja na vernost i jedinstvo bila su česta i dramatična.
Kada je 1896. knjaz Nikola posetio Beograd, prilikom vidovdanske liturgije u Sabornoj crkvi, on i kralj Aleksandar Obrenović držali su se za ruke. Slobodan Jovanović zabeležio je i da je crnogorski vladar plakao. Koliko su veze između Srbije i Crne Gore bile snažne i lične svedoči činjenica da je Obrenoviće i Petroviće vezivalo kumstvo, dok se osamdesetih godina 19. veka glava pretendujuće dinastije Karađorđevića, knez Petar (budući kralj), oženio Zorkom, kćerkom knjaza Nikole.
Ipak, po povratku Karađorđevića na presto, odnosi između dve države postali su vrlo loši. Pregovore o savezu smenjivale su afere - bombaška i kolašinska - kada su protivnici knjaza Nikole u dosluhu s Beogradom, navodno, nastojali da ga svrgnu. Istovremeno kada je i Crna Gora, poslednja na Balkanu, postala ustavna država, izbori su pokazali ne samo da narodna većina nije zadovoljna autokratskom vladavinom knjaza Nikole već i da je privržena ujedinjenju sa Srbijom. Pobednička Narodna stranka želela je da Narodnu skupštinu preimenuje u "srpsku narodnu skupštinu".
Posle pobedničkih ratova iz 1912-1913, dve države su prvi put dobile zajedničku granicu. Srbija je iz svojih ratnih tekovina značajno uvećala crnogorske teritorijalne dobitke, a crnogorska vojska je poslala jednu jedinicu u Makedoniju kako bi pomogla srpski ratni napor protiv Bugarske.
Odlučnost narodne većine da se Crna Gora neposredno i bezuslovno ujedini s Kraljevinom Srbijom, iskazana na Podgoričkoj skupštini novembra 1918. godine, ipak je bila izražena u nesigurno i nedemokratsko ratno vreme. Otpor ujedinjenju pružen je uglavnom u staroj Crnoj Gori, pretvorivši se u kratkotrajni građanski rat bjelaša (pristalica ujedinjenja) i zelenaša (lojalnih kralju Nikoli).
I pored činjenice da sve do 1945. u Crnoj Gori niko nije osporavao njeno srpstvo, između dva rata nastao je prvi pokret za otcepljenje. Nezadovoljstvo je bilo opšte, tako da su komunisti na prvim izborima novembra 1920. dobili najveći broj glasova u ovoj zemlji, tradicionalno naklonjenoj Rusiji.
Upravo će komunistički pokret sprovesti stvaranje crnogorske nacije. Posle 1945. svi slovenski stanovnici Crne Gore postali su Crnogorci, a škola i država uskoro su ih većinom uverile da između Srba i Crnogoraca postoje nepremostive razlike.

ĐILAS DEMANTOVAN

OD 1945. do 2000. narodno jedinstvo je zamenjeno državnim. Tako je Milovan Đilas, jedan od kreatora moderne crnogorske nacije, tvrdio da nema toga ko bi mogao odvojiti Crnu Goru od Srbije. Propadanje Srbije tokom devedesetih godina 20. veka učinilo je kraj i ovom jedinstvu, čiji su poslednji talac ostale političke elite u Srbiji.

NARUDŽBENICA
KNjIGA "Četrnaesti vojvoda i devet baba" može da se naruči na telefone 011/2621-204 i 065/6783-323 ili na mejl evolutabcŽgmail.com

(Nastaviće se)