Druga seoba Srba

Ukidanjem Pećke patrijaršije 1766. godine oblast koja je do tada bila pod njenom upravom potpala je pod jurisdikciju carigradske patrijaršije. Od tada na čelo eparhije dolaze grčki episkopi, što u svom izveštaju bečkoj vlasti avgusta meseca 1791. potvrđuje, i karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, kada tvrdi da su kod Srba pod turskom vlašću svuda grčki episkopi sem u Rasu, gde se nalazi raško-prizrenski Joanikije Gavrilović.
Posle Velike seobe Srba prvu organizaciju crkve u Austriji izvršio je odbegli patrijarh Arsenije III Čarnojević, na osnovu privilegija koje je dobio od cara Leopolda. Prvi naziv za tamošnju crkvu bio je Krušedolska mitropolija, budući da joj je sedište bilo u Krušedolu, da bi potom bila premeštena u Sremske Karlovce. Posle smrti Arsenija III Čarnojevića, na čelo SPC dolazi Isaija Đaković.
Posle iznenadne smrti mitropolita Isaije, na tron crkve je izabran Stevan Mokranjac, ali ubrzo i on umire, pa dolazi Sofronije Podgoričanin.
Na Trećem crkvenom saboru 25. aprila 1713. u Krušedolu za novog mitropolita bira se budimski episkop Vikentije Popović-Hadžilavić. U njegovo vreme podignuta je mitropolijska rezidencija u Sremskim Karlovcima, a sam mitropolit pomagao je u obnovi fruškogorskih manastira i Pećke patrijaršije sa kojom je održavao tesne veze.
Posle smrti Vikentija, novi karlovački mitropolit postaje Mojsije Petrović, koji će na čelu crkve ostati od 1725. do 1730. godine, kada ga nasleđuje Vikentije Jovanović. U vreme Vikentijevog upravljanja crkvom u Beogradu je 1732. godine održan crkveno-narodni sabor na kome je od cara Karla VI zatraženo da ne sužava postojeće privilegije date Srbima, da imanja umrlih ne pripadaju automatski državi već crkvi i da pravoslavni živalj ne plaća porez biskupima, nego svojoj “jerarhiji”.
Car je, rešavajući sva ova pitanja, izdao Reskript 1734. godine, a narod, nezadovoljan ovakvom odlukom, podigao je 1735. bunu. Da bi smirio Srbe car Karlo VI je izdao “zaštitnu diplomu” kojom je “srpskom narodu privilegije ne samo potvrdio već i proširio”.
Mitropolit Vikentije Jovanović je značajan za crkveni život jer je 1733. propisao monaška pravila koja važe i danas u Karlovačkoj mitropoliji (a po kojima manastiri mogu biti samo “konovije”, gde je sve zajedničko, a ne “ideoritmije, gde svaki kaluđer ima svoje imanje i izdržavanje”); što je “otvorio prvu latinsku školu ili gimnaziju u Sremskim Karlovcima i grčku školu u Beogradu”; što je doveo iz Rusije jeromonaha Zaluckog i “postavio ga za svog katedralnog propovednika”, i što je doveo Emanuila Kozačinskog da osnuje Akademiju sa šest razreda iz koje će izaći sloj “intelektualaca koji će temeljno duhovno preporoditi srpski narod u Austriji”. Vikentije Jovanović je umro 6. juna 1737. godine u Beogradu, gde je i sahranjen u staroj Sabornoj crkvi koju je, inače, on “počeo da zida”. Njegove kosti je 1749. godine preneo mitropolit Pavle Nenadović u manastir Rakovac na Fruškoj gori i “položio u kapelu”, a 1893. patrijarh Georgije Branković je obeležio mermernom pločom grob ovog, uz Mojsija Petrovića, izuzetno zaslužnog i značajnog reformatora crkvenog života u Karlovačkoj mitropoliji.
Smrću mitropolita Vikentija Jovanovića upražnjeni presto zauzeo je Arsenije IV, koji je, kao “predvoditelj druge seoba Srba”, došao u Srem i kome je carica Marija Terezija Reskriptom od 1. oktobra 1741. dozvolila da nosi titulu patrijarha i da bude “poglavar nad celim srpskim klirom i narodom”. Tako je Karlovačka mitropolija u doba patrijarha Arsenije IV Jovanovića Šakabente postala “avtokefalna”, mada je i dalje formalno smatrana “autonomnom”, jer njena “avtokefalnost nije nikada naročitom gramatom priznata od arhijerejskog Sinoda Pećke patrijaršije”, pa su se pećki patrijarsi i posle Arsenija IV, u svojoj “svečanoj titulaturi nazivali patrijarsima i Hrvatske, obe strane Dunava i celoga Ilirika”.
TOKOM vlasti Arsenija IV Jovanovića Šakabente došlo je do austrijsko-turskog rata (1737-1739), sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i do “druge seobe Srba u Austriju pod vođstvom samog patrijarha”. Tada je iz Srbije zajedno sa “mirskim narodom” izbeglo i mnogobrojno sveštenstvo predvođeno gotovo svim srpskim episkopima. Na tlu nove domovine, gde su se uz dozvolu austrijskih vlasti naselili, Srbi su zatekli već dobro organizovanu crkvenu zajednicu. Arsenije IV se posle sklapanja Beogradskog mira 1739. godine i formiranja granice na Savi i Dunavu, stalno nastanio u Sremskim Karlovcima. Tu mu je 1741. i potvrđena titula patrijarha pećkog i “vrhovnog crkvenog starešine svih Srba u monarhiji”.
U Sremskim Karlovcima, gde se nalazilo sedište crkve, patrijarh je živeo, kako svedoči Simeon Piščević, koji je lično poznavao Arsenija IV i koga je redovno posećivao, raskošno.
“Kod njega je bilo sve kako treba”. Imao je dosta posluge, većinom Nemce u bogatim livrejima. Za vreme ručka u patrijaršijskom dvoru, obavezno je, u svečanim prilikama, svirala muzika.
Patrijarh Arsenije IV je umro
7. januara 1748. godine. Sahranjen je 16. januara 1748. u manastiru Krušedol, da bi na čelo Karlovačke mitropolije došao 27. avgusta 1748. godine Isaija Antonović.
Isaija je rođen u Budimu 1697. godine. Tu je jedno vreme bio parohijski sveštenik, a nakon zamonašenja 1731. u manastiru Kovin postao je arhimandrit pri mitropoliji u Sremskim Karlovcima. Za aradskog episkopa izabran je 1741. godine. Tada je dobio “na upravu” i vršačku eparhiju. Dok je još bio arhimandrit mitropolit Mojsije Petrović je poslao Isaiju u “svojstvu svoga zamenika u Varaždinski generalat radi kanonske vizitacije”, ali ga vlasti nisu primile, jer je, navodno, bio u dosluhu sa popom Nikolom, koji je bunio graničare”.

POTVRDA MARIJE TEREZIJE
NA crkveno-narodnom “izbornom saboru” održanom 14. jula 1749. godine u Karlovcima za novog mitropolita karlovačkog i srpskog arhiepiskopa izabran je gornjokarlovački episkop Pavle Nenadović. Ovaj izbor potvrdila je i carica Marija Terezija 25. aprila 1750. godine.
Nenadović je rođen u Budimu, u “donjoj varoši zvanoj Taban” 13. januara 1703. kao Petar Nenadović od majke Jelisavete i oca Nenada Ilića, po kome se nazvao Nenadović. U Budimu je završio srpsku, nemačku i latinsku školu da bi već, iako jako mlad, godine 1721. postao pisar u budimskom magistratu. Mitropolit Mojsije Petrović je zamonašio i zađakonio Pavla 30. januara 1726. godine, a za jeromonaha je rukopoložen 21. novembra 1728. Nenadović je bio egzarh patrijarha Arsenije IV.
(Nastaviće se)