Gavrilo odbio tron

KADA se patrijarh Arsenije IV Šakabenta u onom drugom, velikom, talasu seobe Srba iselio u Austriju, Grci, fanarioti iz Carigrada, izvršili su pritisak na tursku portu i nizom perfidnih spletki uspeli da za novog patrijarha u Peći postave 1737. godine Grka, protosinđela Velike crkve u Carigradu Joanikija, poreklom iz poznate carigradske fanariotske porodice Karadža. Joanikija nisu birali za patrijarha na saboru srpski episkopi, kakav je bio običaj, jer je većina sveštenika zajedno sa narodom napustila zemlju, nego je postavljen voljom turske državne vlasti. U "spomenici" o njegovom postavljanju stoji da je to učinjeno "po povlasticama koje vaseljenski presto uživa da prihvati i štiti autonomne stolice koje se u ovakvim neprilikama nalaze, i da ih zastupa po mogućstvu u nesrećama njihovim".
Vasilije Petrović, mitropolit cetinjski, smatra da je Joanikije Karadža, posle prelaska Arsenija IV u Austriju, izašao pred sultana i lažno "optužio patrijarha, da je bio neveran Turcima i da je šurovao sa Rusijom, Venecijom i Bečom protiv njih". Kada je postavljen za pećkog patrijarha, Joanikije je na mesto srpskih episkopa postavio sveštenike Grke. Tokom svoje "nepopularne uprave nad srpskom crkvom" Joanikije III je posetio manastir Dobrićevo, Smederevo i Sarajevo, gde se zatekao, kako ističe Sava, na sahrani mitropolita dabrobosanskog Melentije 5. januara 1841. godine.
U našem narodu lik i delo patrijarha Joanikija III Karadže nije ostao u lepom sećanju. Svojim žestokim otimanjem i globom naroda i crkve toliko je osiromašio patrijaršiju da se ona finansijski nije oporavila sve do njenog ukidanja 1766. Kada je napuštao Peć, Janićije je opljačkao patrijaršijsku riznicu i sa "mnogim dragocenostima" pobegao. Narod ga je stigao u Skoplju i uspeo "da oduzme deo blaga i da ga vrati nazad u riznicu".
POSLE "neslavne službe" u Pećkoj patrijaršiji, Joanikije Karadža je postavljen "za mitropolita halkidonskog, a 26. marta 1761. godine postao je carigradski patrijarh, i na tom položaju ostao sve do 21. maja 1763. godine, kada se, kako piše episkop šumadijski Sava, povukao u manastir sv. Georgija Krimskog na Halki, gde je ostao sve do smrti 1793.
Skopski mitropolit srpskog porekla Atanasije Gavrilović preuzeo je vođstvo nad crkvom 1747. godine. O ovom patrijarhu ne znamo mnogo. Zna se da je sakupljao milostinju da bi popravio teško materijalno stanje u kome se našla crkva neodgovornom politikom Joanikija III Karadže.
Hronike su zabeležile da je početkom 1749. godine patrijarh Atanasije II "silazio i u crnogorsko primorje da obiđe narod" i da ga je prilikom ove posete pratio cetinjski mitropolit Sava Petrović. Mletačkim vlastima se ova patrijarhova poseta nije dopala, pa su "pooštrili sanitarne mere" da bi narod što manje dolazio u dodir sa patrijarhom. Pećki patrijarh Atanasije II Gavrilović je prilikom druge posete Crnoj Gori 1750. "rukopoložio cetinjskog mitropolita Vasilija Petrovića Njegoša dajući mu titulu "egzarha svetog trona pećkog".
Gavrilo II je u periodu od 1741. do 1752. godine, kada je "neočekivano" zbačen sa vlasti, bio dabrobosanski mitropolit. Godine 1752. Gavrilo je izabran za srpskog patrijarha i potom, lično od carigradskog sultana Mehmeda III, dobio 6. oktobra 1752. godine "berat, i time potvrdio patrijaršijsko dostojanstvo". Gavrilo II se za života potpisivao kao "mitropolit dabrobosanski i vaselinskog patrijašerskoga trona carigradskog egzarh". Radoslav Grujić patrijarha Gavrila II naziva Sarajevcem, što bi "upućivalo na sarajevskog mitropolita Gavrila Mihića, ili Mikića, kako je u dva zapisa naglašeno, koji je bio rodom iz Sarajeva pa bi mu to ime odgovaralo". Jedan drugi zapis, kako tvrdi Slijepčević, pominje da je travnički vezir Ahmetpaša Ćuprilić 4. maja 1752. godine smenio Gavrila sa položaja sarajevskog mitropolita i da ga je nasledio Pajsije Lazarević, koga je hirotonisao patrijarh Atanasije II. Zbog ove nesporne istorijske činjenice patrijarh Gavrilo II bi "teško mogao biti identičan" sa Gavrilom Mikićem iz Sarajeva.
Posle samo pedeset dana vladanja, a od neke teške bolesti, Gavrilo je 1752. godine umro. Pet dana pred smrt Gavrilo Mihajlović je svoje "patrijaršijsko pravo predao niškom mitropolitu Gavrilu. Patrijarh Gavril III je, kako piše Marjanović, pokušao da nagovori Zećane, Bjelopavliće i druga plemena da ne priznaju crnogorskog mitropolita na Cetinju, već da im on postavi zasebnog mitropolita. Crnogorci su odbili ovu ponudu i odgovorili da oni imaju svoga mitropolita i da im drugi ne treba. Gavrilo se pominje kao patrijarh i 1755. godine u jednom manjem spisu u kome se potpisao kao "arhiepiskop pećki i celoga Ilirika".
Pošto nije uspeo da ispuni data obećanja i da vrati sve patrijaršijske dugove koje su napravili njegovi prethodnici, Gavrilo III je, pod pritiskom jednog dela klira bio prinuđen da "odstupi" sa patrijaršijskog trona. Patrijarh se povukao i otišao u Carigrad, gde je živeo od sultanove pomoći. Godine 1761. na saboru episkopa u Nišu, centru "srpskog crkvenog života pod Turcima", pod predsedavanjem ćustendilskog mitropolita, doneta je odluka da se umesto tadašnjeg patrijarha Kirila II, koji se "svirepo ponašao prema svojoj pastvi", vrati na tron Gavrilo III. Ovaj poziv Gavrilo III je, iz i danas nejasnih razloga, odbio.
Posle ostavke Gavrila III 1758. godine, i njegovog povlačenja u Carigrad, pa sve do 1763, do patrijarha Vasilja Brkića, u istoriji Srpske pravoslavne crkve se pominju sledeći patrijarsi: Vikentije, Pajsije II, Gavrilo IV i Kirilo.


NAPRASNA SMRT
O TRIDESET trećem patrijarhu Vikentiju Stefanoviću zna se da je na pećki tron došao 1758. godine, kada je Gavrilo III razrešen dužnosti, i da je nekoliko meseci kasnije naprasno, verovatno od trovanja, umro u Carigradu pre nego što je zvanično ustoličen za patrijarha.
Vikentije Stefanović je bio Srbin. Zamonašio se u nekom od fruškogorskih manastira. Jedno vreme je bio arhiđakon kod karlovačkog mitropolita Vikentija Jovanovića, a potom mitropolitov vizitator i administrator Bačke eparhije. Posle pada Beograda "pod tursku vlast, Vikentije je prvo izabran za arhimandrita, a kasnije za beogradskog mitropolita". Kao mitropolit, posetio je manastir Dečane i o svom darivanju vrednom "11 zlatnika i 11 groša", ostavio pismeni izjavu.
(Nastaviće se)