Sultan prodao tron

PATRIJARH Kalinik I je uložio dosta truda da se sredi stanje u Pećkoj patrijaršiji. Bio je, kako ističe episkop šumadijski Sava, veliki borac za pravoslavlje i dobar arhijerej, što je, u situaciji u kojoj se našao srpski narod, bilo i najvažnije. Nakon smrti patrijarha Arsenija III Čarnojevića, srpski episkopat u Austriji priznao je patrijarha Kalinika I za svog duhovnog starešinu, a on je, zauzvrat, 18. maja 1710. godine Krušedolskoj mitropoliji priznao autonomiju. Kalinik I je dobro upravljao Pećkom patrijaršijom uspevši da očuva njenu samostalnost u "teškim i smutnim vremenima za srpski narod". Hirotonisao je nove episkope, a povratnika, vladiku Jefrema Banjanina, postavio za svog "egzarha" u manastiru Pavlici. Kalinik se uspešno borio protiv katoličkih misionara unijata i redovno je plaćao sve poreze Turcima.
Patrijarh Kalnik I je umro u Temišvaru 16. avgusta 1710. godine. Pet meseci posle njegove smrti, 6. januara 1711. godine, na patrijaršijski tron dolazi Atanasije I. Za vreme Kalinikove uprave Srpskom crkvom "ustalio se primat jedne mitropolije nad drugom, tako da je pećki poglavar smatrao karlovačkog svojim egzarhom". A karlovački mitropoliti "nazivali su se egzarsima trona pećkog". Ilarion Ruvarac, međutim, smatra da je Karlovačka mitropolija postala "samovlasna" još 1708. godine kada su faktički "pokidane" sve veze sa Pećkom patrijaršijom.
Pošto je bio regularno, i to na redovnom crkvenom saboru izabran, Atanasija I priznavali su i karlovački srpski mitropoliti u Austrougarskoj.
Kao pećki patrijarh Atanasije se pominje u jednom zapisu iz 1711. kao sveštenik koji se brinuo o obnovi crkve. A u jednom drugom zapisu, koji nije datiran, "pominje se njegova smrt" 23. aprila 1712. godine.
ZA 38. poglavara Srpske crkve i 27. patrijarha 6. oktobra 1712. godine izabran je Mojsije Rajović ili Rajić, poznat i po nadimku Čurla. Rođen je u Trgovištu u Starom Rasu, monaški postrig je primio u manastiru Mileševi, a jedno vreme pre izbora za mitropolita raškog 1704, bio je eklisijar pećkog manastira. U vreme njegove pune vlasti došlo je do novog rata Austrije i Mletačke republike protiv Turske 1716-1718. Tada je Turska bila poražena kod Petrovaradina i izgubila je, po Požarevačkom miru 1718, Banat, jugoistočni Srem, severnu Srbiju do Zapadne Morave, a u Bosni oblasti na desnoj obali Une i Save. Od Pećke patrijaršije su uzete Beogradsko-sremska eparhija i eparhije Valjevska, Temišvarska i Vršačka koje su pripojene Karlovačkoj mitropoliji.
Kada je preuzeo svu vlast u crkvi, Mojsije je Patrijaršiju zatekao u teškom materijalnom stanju pa je bio prinuđen da traži finansijsku pomoć od karlovačkih mitropolita.
Patrijarh Mojsije je putovao u Bosnu 1714. godine, a sledeće, 1715, dao je blagoslov za slikanje jedne ikone u manastiru Morača. Još kao raški mitropolit, kako piše Marjanović, iz straha od turske osvete privremeno je preneo mošti svetog Stevana Prvovenčanoga iz Studenice u znatno sigurniji kolašinski manastir kod Crne Reke.
Patrijarh pećki Mojisije Rajović je, kako piše episkop Sava, potvrdio izbor Vikentija Popovića 1713. za karlovačkog i Mojsija Petrovića 1821. godine za beogradsko-karlovačkog mitropolita.
I za patrijarha i za Srpsku crkvu godina 1718. bila je veoma značajna: te godine je, kako piše Slijepčević, bogati kaluđer manastira Ivera sa Svete gore, Timotej, uspeo da od sultana kupi pećki patrijaršijski presto i da ukloni patrijarha Mojsija. Timotej je došao u Peć sa carskim beratom i počeo da vrši jurisdikciju. Na strani patrijarha Mojsija i Srpske crkve bili su svi istočni patrijarsi koji su 21. jula 1718. godine održali u Carigradu sabor na kome su prokleli Timoteja.
Patrijarh Mojsije je na kraju nekako uspeo da otkloni ovu opasnost i uz pomoć sveštenstva iz Karlovačke mitropolije nastavio je da upravlja crkvom sve do 1725. godine, kada se dobrovoljno povukao prepuštajući vođstvo crkvom Arseniju IV. Kao patrijarh Mojsije je bio, kako svedoče njegovi savremenici, okretan i energičan upravnik crkve. Umro je 13. aprila 1725. godine u Beogradu.
Arsenije je rođen 1699. godine u Raškoj i još kao sasvim mali i neobično darovit dečak započeo je školovanje u pećkom manastiru. Ubrzo je postao đakon, zatim pomoćnik patrijarha Mojsija i već 1721. raški mitropolit. Za pećkog patrijarha najverovatnije je bio izabran pre 16. oktobra 1725. godine, jer je toga dana bio u društvu moskovskog mitropolita Simeona Popovića u manastiru svetog Jovana Rilskog gde se potpisao kao "poslednji pristavnik patrijarhije Srbske Arsenije".
Patrijarh Arsenije IV je dosta putovao. U oktobru 1725. bio je u manastir svetog Jovana Rilskog, a 1726. posetio je manastir u Gomionici u Bosni gde se, na jednoj knjizi, potpisao kao "Arsenije Pećki". Tu je bio na Lazarevu subotu, a tu je, verovatno, proveo i Vaskrs. U julu iste godine bio je u manastiru svetog Gavrila Lesnovskog gde se, opet, potpisuje kao patrijarh Srba i Bugara. Krajem aprila 1727. patrijarh je posetio manastir Žitomisliće, gde se na jednom pentikostaru potpisao kao patrijarh Srba i Bugara i Ilirika. Tada se, kako ističu istoričari, prvi put u nekoj patrijaršijskoj tituli navodi i pojam Ilirika.

ODMAZDA TURAKA
KADA je izbio rat između Austrije i Turske 1737-1739, Arsenije IV Šakabenta je podigao narod na ustanak i "stao" na stranu Austrije. Posle propasti ofanzive 1737, i još jedne izneverene nade Srba da će se osloboditi turskog ropstva, usledio je novi pogrom stanovništva. Arsenije IV je u tim smutnim vremenima nekako uspeo da se domogne Peći, odakle je 31. jula 1737. godine otišao preko Rugovske klisure do Vasojevića, pa u Novi Pazar koji je držala Austrija, gde se formirao veliki zbeg od oko 80.000 porodica.
Sa patrijarhom su u izbeglištvo krenuli Srbi iz okoline Peći, Plava i Gusinja, Novog Pazara, Kolašina, Kuča i Pomoravlja. U znak odmazde Turci su popalili i porušili mnoge manastire i crkve; Bogorodica Ljeviška u Prizrenu je pretvorena u džamiju, u manastiru Manasiji crkva je pretvorena u štalu za turske konje, zarobljeni "Srbi su kao roblje prodavani na pijacama Evrope i Azije, a vršena je prisilna islamizacija u Ljumi, Peći, Đakovici, u Opoljskoj i Gorskoj župi..."
(Nastaviće se)