Zapis o Kir Jerotiju

U GORNJOJ crkvi manastira sv. Nikole u Banji kod Priboja, podignutoj još u dvanaestom veku za sedište Dabarske episkopije, a prvi put obnovljen 1330, od Stefana Dečanskog, postoji jedna freska na kojoj je naslikana scena Makarijeve predaje crkvenog prestola nasledniku Antoniju. Uz njih dvojicu, naslikan je i novobrdski mitropilit Dionisije. Grujić smatra da je Makarije "možda, osećajući se star i slab, došao na misao da treba iskoristiti povoljne političke prilike i za života svoga, i rođaka mu velikog vezira Mehmeda, utvrditi teško stečenu autokefalnost obnovljene Pećke patrijaršije, kako se ne bi desilo da posle njegove smrti ohridski arhiepiskop ili carigradski patrijarh ponovo prigrabe sebi vlast nad njom".
Patrijarh Antonije je bio slikar i rezbar. Pećke i dečanske dveri iz 1570. na ikonostasima ovih manastira su njegovo delo. Antonije je platio izradu okovanog krsta od pozlaćenog srebra sa graviranim ukrasima i natpisima. Krst je rađen od 1568. do 1569. godine, a bio je namenjen ukrašavanju Velike crkve u Peći.
Nakon smrti Makarija, u septembru 1574. godine, Antonije je faktički samostalno upravljao crkvom godinu dana.
Patrijarha Antonija nasledio je njegov rođak Gerasim Sokolović, pridvorni monah u Peći i mitropolit hercegovački, koji je u svom vremenu postao poznat i po tome što je reorganizovao Pećku patrijaršiju. Iz sačuvanih zapisa o njemu vidi se da je bio veliki ljubitelj knjige, jer su po njegovom nalogu prepisani mineji za Veliku crkvu u Peći i manastir Gračanicu. Takođe je, kako ističe episkop Sava, naredio da se "o njegovom trošku prepiše Panegirik koji je poklonio manastiru Gračanica". Dok je još bio mitropolit, Gerasim je u manastiru "prepodobne matere Paraskeve" pod planinom Cer za "cenu zlata" prepisao "sveti i božanstveni zakon i poklonio ga samom manastiru".
Sedište Patrijaršije u vreme Gerasima bilo je u Peći, gde je bilo stotinak monaha. Sultanu je, "na ime slobode vere", patrijarh morao godišnje da daje po 2.000 dukata, što je bila visoka suma.
Patrijarh Gerasim je za života titulisan kao patrijarh "svima Srbima i Bugarima i severnim krajevima i ostalom". Povukao se sa trona 1580. godine, i svoje mesto ustupio svom rođaku, mitropolitu hercegovačkom Savatiju. Poslednje pomene o patrijarhu Gerasimu nalazimo kod popa Cvetka iz sela Koriše kod Prizrena, godine 1586, i u "jednom rukopisu Pećke patrijaršije iz 1587, kada je, kako ističe Sava Vuković, patrijarh Gerasim verovatno i umro".
Šesnaesti pećki patrijarh bio je Savatije Sokolović, postrižnik Trebinjskog manastira. O Savatiju, bratancu čuvenog Makarija, ostao je sačuvan pomen da je "stolovao" između 1585. i 1586. godine, da je prethodno bio hercegovački mitropolit, da je 1573. godine osnovao manastir Piva na Sincu, pritoci reke Pive u Crnoj Gori, i da se "zanosio mišlju da oslobodi Srbe od Turaka". U jednom zapisu o manastiru Piva kaže se za Savatija da "posle bi patrijarh pećki i svim Srbima". Zidanje ovog najvećeg manastira od tesanog kamena, podignut u vreme turske okupacije, Savatije je započeo kao mitropolit, a završio kao patrijarh 1586. Iste godine Savatije je "naprasno umro".
Posle Savatija, na patrijaršijskom tronu u nekih pet godina izmenila su se trojica patrijarha: Nikanor, Jerotije i Filip, o kojima se ne zna mnogo. Kako navodi Marjanović, "ne zna se razlog zbog čega je to tako bilo, da li su oni prirodnom smrću bili smenjivani ili su bile u pitanju neke druge okolnosti".
O Grku Jerotiju, koji je na tron Pećke patrijaršije došao, po Ilarionu Zeremskom, posle Savatija sačuvana su samo dva pomena iz 1589. i 1590 godine. Prepisivač jednoga mineja tvrdi, kako ističe Slijepčević, da ga je pisao "u dane prosvećenoga arhiepiskopa pećkog oca i učitelja Srba i Bugara i mnogih drugih krajeva vladike kir Jerotija". U manastiru Orahovici pisan je 1590. godine tipik, a "tada je pećkim prestolom dobro upravljao patrijarh kir Jerotije". Iz ovog zapisa vidi se jedino da je Jerotije dobro upravljao tronom Svetog Save, i da je nastavio versku i nacionalnu politiku duhovne obnove srpskog naroda koju je započeo Makarije Sokolović.
Patrijarh Jerotije se potpisivao kao "patrijarh Srba i Bugara". Umro je 17. februara 1591. godine.
U drugoj polovini 16. veka, kada se na crkvenom tronu promenilo nekoliko patrijarha, u Rusiji je nastao njihov "najveći književni" poduhvat "Letopisni licevoj svod", u kome je na šezdeset jednom listu, sa 122 minijature i sa oko 250 malih slika, ispričana dramatična priča o Svetom Savi. U ovom letopisu se, što je značajno i za istoriju crkve, takođe nalaze i žitija srpskih svetitelja iz epohe srpskih arhiepiskopa.
Za devetnaestog srpskog patrijarha izabran je 15. jula 1591. godine Filip. On se pominje 1592. godine u jednom "zapisu, koji je prepisao u manastiru Ozrenu, u hramu svetog oca Nikolaja jerođakon Timotej", i to kao onaj koji "održava srpski presto".
Prema Ilarionu Zeremskom, patrijarh Filip je upravljao Patrijaršijom od jula 1591. do početka leta 1592. godine. Patrijarha Filipa je posle smrti na tronu srpske crkve nasledio patrijarh pećki Jovan.

ODMAZDA TURAKA
U VREME patrijarha Jovana Kantula započeli su 1593. godine austro-turski rat i srpski ustanak u Peći, a početkom 1594. buknuo je ustanak banatskih Srba pod duhovnim vođstvom vršačkog episkopa Todora. Tada su ustanici na svojim ratnim zastavama počeli da nose lik Svetog Save. Ustanak je ugušen, a ustanici su se, da bi izbegli pogrom, kolektivno iselili u Erdelj. Episkop Todor je uhvaćen i surovo kažnjen "živim dranjem na meh". U znak odmazde zbog ustanka Srba, Sinan-paša je naredio da se mošti Svetog Save donesu iz manastira Mileševe, gde su ležale 350 godina, u Beograd i da se tu, na Vračaru, spale na lomači 1594. Pet godina kasnije, 1579, čuveni vojvoda Grdan, uz pomoć hercegovačkog mitropolita Visariona, podigao je u Hercegovini ustanak, koji je, takođe, bio surovo ugušen.
(Nastaviće se)