Blagoslov iz sedla

OSMI srpski patrijarh bio je savremenik Konstantina Filozofa. Pre nego što je postao patrijarh, Kiril je, prema crkvenim izvorima, najverovatnije bio hilandarski iguman. Ni o njemu, međutim, nema tačnih i pouzdanijih podataka. Zabeleženo je da je "u prisustvu visokog klera, igumana i vlastele" osveštao crkvu svete trojice, zadužbinu Stefana Lazarevića, na Duhove, 15. maja 1418. Konstantin Filosof piše da je despot Stefan, povodom osvećenja manastira Manasije, "prizvao patrijarha, tada je to bio Kiril, sa svim saborom srpskih prvosveštenika, igumana i ostalih sviju časnih muževa".
U vreme patrijarha Kirila, na Zapadu su održavani crkveni sabori koji su za cilj imali, kako piše Popović, reformu Rimokatoličke crkve "u glavi i u udovima", kako se onda govorilo. Saboru u Konstanci održanom 1414. godine, gde je osuđeno učenje Jana Husa, prisustvovao je srpski despot Stefan Lazarević. Prema navodima u jednom letopisu Kiril je umro 27. decembra 1418.
Deveti srpski patrijarh bio je Nikon, koji je od 1420. godine, kada ga u jednom tekstu pominje poznati grčki književnik Andonija Rafail, stolovao u Žiči, iz koje se 1428. godine zbog najezde Turaka iselio i prešao kod despota Đurđa u Podunavlje. Prema verodostojnoj crkvenoj istorijskoj građi, patrijarh Nikon je stalno živeo u Beogradu, prestonici Stefana Lazarevića, i bio je "zaslužan za procvat crkvene književnosti i umetničkog života" svog doba. Vreme Nikonovog upravljanja srpskom crkvom obeleženo je dramatičnim "nestankom" Stefana Lazarevića 1427. godine i veštim vladanjem despota Đurđa Brankovića (1427-1456) na ostatku slobodne srpske teritorije.
Patrijarh Nikon je, kako piše Đoko Slijepčević, "naredio" Konstantnu Filosofu da napiše biografiju despota Stefana". A mi, veli Konstantin Filosof, "primismo zapovest iznad naše snage od sveosvećenog patrijarha kir Nikona srpskih i pomorskih zemalja da napišemo ovo žitije".
U jednom opširnom zapisu koji Ljubomir Stojanović datira u vreme oko 1428. godine, pominje se patrijarh Nikon i u njemu se ističe da je on "pomogao rad nekoga Radoslava".
Ne zna se kada je i pod kojim okolnostima patrijarh Nikon "odstupio" sa crkvenog trona. Jerođakon Aresenije pominje 1435. godinu, ali se iz samog teksta dokumenta ne vidi ni koliko je dugo živeo, ni kada je umro.
O desetom patrijarhu SPC Teofanu, poznatom i kao Teofan Pećki, ne zna se gotovo ništa. Ne zna se ni kad je došao na patrijaršijski tron, ni koliko dugo je upravljao crkvom, ni kakve je rezultate postigao. Zna se jedino da je bio patrijarh i da se zvao Teofan i da ga je na tronu crkve nasledio Nikodim II koji je živeo u Smederevu, prestonici Đurđa Brankovića.
Svi srednjovekovni patrijarsi su imali običaj da lično obilaze svoju patrijaršiju, služe svečana arhijerejska bogosluženja i čitaju narodu molitve. Na svojim pohodima patrijarsi su jahali na bogato ukrašenom konju, u levoj ruci su držali uzde, a desnom su blagosiljali narod, koji je pred njima padao na kolena. Ispred patrijarha đakoni su nosili veliki patrijaršijski krst, a za njim žezlo. U običnim prilikama patrijarha su pratila po dva kavaza (oružane sluge), a kada je išao u pastirske posete narodu imao je veliku oružanu pratnju na konjima. Narod se odnosio prema patrijarhu sa strahopoštovanjem i bojao se njegove kletve - anateme.
Pre nego što je 1445. preuzeo upravu nad crkvom, Nikodim je bio studenički iguman, zatim ohridski arhiepiskop od 1451. do 1453. godine i, "raški mitropolit". Kao ohridski arhiepiskop Nikodim II je umesto starog Joakima, pristalice unije, rukopoložio moldavskog mitropolita Teoktista. A u vreme Đurđa Brankovića Nikodim II se 14. januara, kako navodi Slijepčević, potpisao ovako: "Ja, smireni Nikodim, po milosti Božijoj patrijarh Srbima i Primoriju i drugim krajevima". Godine 1450. patrijarh Nikodim II naredio je da se isposnici Svetoga Save u Kareji daje sve ono što je Sava zahtevao. Ovo naređenje "patrijarh je izdao u Peći, a potpisao ga je i pečat udario logotet Todor, što ukazuje da je tada sedište patrijarhovo bilo u Peći iako se on, povremeno, nalazio u Žiči, zbog čega se ona i naziva "velika crkva patrijaršije Žiče".
NAREDNE 1451. godine, patrijarh Nikodim II se potpisao zelenim mastilom na "Šestodnevu sv. Jovana Zlatousta", koji je za patrijarha preveden "od jezika jelinskog na jezik naš slovenski", ovako: "Nikodim, Božjom milošću patrijarh". Patrijarh je 1452. godine poklonio manastiru Studenica rukopis "Margarit svetog Jovana Zlatoustog" koja se danas čuva u manastiru svete trojice u Pljevljima. Nekoliko godina pred konačni pad Smedereva pod Turke (1459), obe patrijarhove rezidencije, Peć i Žiča, nalazile su se izvan granica slobodne Srbije. Posle smrti patrijarha Nikodima II, ili njegovog odlaska za ohridskog arhiepiskopa, kako piše istoričar Radoslav M. Grujić, despot Đurađ Branković je zamolio carigradskog patrijarha Genadija Sholarija da reši "delikatni crkveno-statusni problem" i da odgovori na pitanje: da li može da se postavi novi arhiepiskop i patrijarh, a da njegovo središte stolovanja ne bude u njegovoj državi?
Sholarije je odgovorio Brankoviću da vladar i sabor episkopa mogu postaviti arhiepiskopa i patrijarha u mestu koje ranije nije bilo njegova katedra samo ako na toj teritoriji nema drugog episkopa. Tako je poslednji patrijarh u samostalnoj srednjovekovnoj Srbiji, Arsenije II, po svoj prilici bio mitropolit smederevski, a teritorija njegove patrijaršije obuhvatala je krajeve severno od Kruševca i Zapadne Morave.

POGROM OSVAJAČA
SRPSKI patrijarh Arsenije II bio je, dakle, sticajem nepovoljnih istorijskih okolnosti, poslednji starešina srpske crkve srednjeg veka koja je dramatično nestala u vihoru nemilosrdnih turskih pogroma. O samom patrijarhu Arseniju II zna se veoma malo. Izvesno je da je na patrijaršijski presto došao posle patrijarha Nikodima II, ali se ne zna ni dokle je bio patrijarh, ni kako je završio svoj život. Kako navodi Grujić u istoriji se pominje da je među srpskim arhijerejima koji su se u srednjem veku bavili prepisivanjem knjiga bio i izvesni mitropolit "prvoprestolni" Arsenije koji je na tronu pećkih poglavara SPC stolovao od 1457. do 1463. godine. Ako je sve ovo tačno onda je Arsenije II nadživeo despota Đurđa Brankovića Smederevca (1427-1456), njegovog sina Lazara (despota od 1456. do 1458), i konačni pad srpske srednjovekovne države - despotovine u tursko ropstvo 1459.
(Nastaviće se)