Kruna Dušanu Silnom

DUŠAN Silni je morao da proglasi Srpsku patrijaršiju jer je, u to vreme, prema nekim istoričarima, samo patrijarh mogao da kruniše cara. A prema tumačenju same crkve proglašenje Srpske patrijaršije je učinjeno zato što je "u sastav Dušanove države ušla i starija autokefalna Ohridska arhiepiskopija koja je kanonski bila ravna novoj Srpskoj autokefalnoj arhiepiskopiji, pa je trebalo, uzvišenjem ove druge na stepen patrijaršije, izbeći mogući sudar dve crkve i spor oko starešinstva".
Sedam dana posle ovog sabora, na kome je arhiepiskopija uzdignuta na nivo patrijaršije, a prvi srpski patrijarh dobio titulu patrijarha "srpskih i pomorskih zemalja", na Vaskrs 1346, krunisan je Dušan Silni za prvog srpskog cara sa titulom cara "Srba, Grka i primorskih strana...", Dušanov sin Uroš za kralja. Saboru su, osim cara i vlastele iz cele države, prisustvovali svi arhiepiskopi, mitropoliti, episkopi, igumani i drugi predstavnici crkve iz Pećke i Ohridske arhiepiskopije, visoki crkveni dostojanstvenici iz osvojenih oblasti Carigradske patrijaršije i Svete gore, kao i bugarski, trnovski, patrijarh Simeon sa svojim episkopima i višim sveštenstvom.
Tom prilikom je odlučeno da neki ugledni episkopi u starim srpskim oblastima, kao što su skopski, prizrenski, zetski i raški, dobiju titulu mitropolita, a da se skopski mitropolit smatra "prvoprestolnim", pošto je "stolovao" u carskoj prestonici. Ohridska arhiepiskopija, koja je neokrnjena ušla u sastav srpske carevine, ostala je i dalje autokefalna, s tim da njen arhiepiskop priznaje prvenstvo časti pećkom patrijarhu. Grčke eparhije u novoosvojenim oblastima, koje su ranije pripadale Carigradskoj patrijaršiji "potpale" su pod jurisdikciju pećkog patrijarha.
Sedam godina posle proglašenja srpske patrijaršije (1353), car Jovan Kantakuzin, nekada blizak prijatelj i saradnik cara Dušana, nagovorio je carigradskog patrijarha Kalista da baci prokletstvo (anatemu) na srpskog cara, patrijarha, Crkvu i narod zbog toga što je arhiepiskopija postala patrijaršija, i što su Grke episkope zamenili srpskim sveštenstvom u onim gradovima koje je Dušan osvojio od Vizantije. Dušan je pokušao da se izmiri sa carigradskim patrijarhom, ali u tome "za života" nije uspeo. Izmirenje dve crkve je postignuto tek 1375. godine.
Tokom jednog od mnogih boravaka u manastiru Žiča prvi srpski patrijarh se iznenada razboleo i na putu za Peć umro 3. septembra 1354. godine. Srpska crkva ga je kanonizovala za svetitelja.
Posle tromesečnog oplakivanja prvog srpskog patrijarha car Dušan Silni je sazvao "srpski i grčki" sabor u Seru i 29. novembra 1354. godine za drugog srpskog patrijarha izabrao hilandarskog igumana Savu koji je postao Sava IV i koji se, poput njegovog velikog prethodnika, oslovljavao kao "patrijarh srpski i primorskih zemalja". Pećkog patrijarha birali su tada, kako piše Grujić, državni sabor, sastavljen od crkvene i svetovne vlastele, i to u sporazumu sa vladarom, a episkope je postavljao Arhijerejski sabor ili Sinod. Izabranom patrijarhu klicalo se: "mnogaja ljeta"; oslovljavan je sa "tvoja svetost, a nazivan je i preosvećenim". Titula mu je bila: po milosti Božjoj arhiepiskop i patrijarh svih srpskih i pomorskih zemalja, a jedno kraće vreme, sve do smrti patrijarha Save IV, 1375, i patrijarh Srba i Grka. Patrijarh je imao svoga logoteta, kancelara, koji je pisao patrijaršijska akta, potpisivao ih i pečatio. Srpski patrijarsi potpisivali su tada, kao i danas, zelenim mastilom. Još dok je bio na Svetoj gori i dok su na njoj živeli Palama i budući carigradski patrijarsi Kalist i Fotije, Sava je upoznao čuvenog monaha Grigorija Sinaita i pustinjaka Jefrema koji je kasnije postao srpski patrijarh. Sava IV je bio obrazovani sveštenik. Sačuvano je jedno jevanđelje pisano na pergamentu i ukrašeno lepim i izuzetno raskošnim minijaturama koje nosi njegovo ime.
Pomirenje sa Carigradskom patrijaršijom pokušao je car Dušan. Ali tek posle njegove iznenadne smrti 20. decembra 1355, izazvane verovatno trovanjem, novi vizantijski car Jovan V poslao je 1364. u Ser kod carice Jelene, tada monahinje Jelisavete, patrijarha Kalista, koji je i bacio anatemu. Tokom ove misije u Seru patrijarh Kalist je iznenada, "na prečac", umro, pa je bio sahranjen od onih istih sveštenika koje je upravo on prokleo.
U mukotrpnom procesu izmirenja koje je trajalo godinama, najpre je postignuto delimično izmirenje (partikularno jedinstvo), koje je ostvareno 1368. u vreme despota Uglješe Mrnjavčevića. Ideja za konačno pomirenje potekla je od svetogorskog starca Isaije, rodom iz Polimlja, koji je 1374. otišao knezu Lazaru, kao najuglednijem srpskom gospodaru toga vremena i tražio od njega dozvolu da započne sa pregovorima oko pomirenja.
Knez je prihvatio ovaj predlog i poslao Isaiju patrijarhu Savi IV od koga je dobio pristanak državnog sabora da sprovede izmirenje Grčke i Srpske crkve. Snabdeven darovima, Isaija je, u pratnji bivšeg prote Svete gore Teofila i još trojice kaluđera, otišao u Carigrad.
Car Jovan Paleolog i patrijarh Filotej primili su visoko izaslanstvo svetogorskih kaluđera i posle kratkog savetovanja odlučili da skinu anatemu. O svemu ovome načinjen je akt (tomos) i određeno je da sa svetogorskim izaslanicima idu u Srbiju carigradski jeromonasi Matej i Mojsej, koji će svečano objaviti izmirenje Carigradske i Pećke patrijaršije. Poslanici su početkom 1375. stigli u Prizren, gde je tada stolovao patrijarh, i tu na svečanoj liturgiji proglasili izmirenje.


SKIDANJE ANATEME
NIJE poznato da li je činu skidanja anateme prisustvovao i sam patrijarh Sava IV. U opisu čina izmirenja stoji da se u "to vreme predstavi Sava patrijarh, koji je prebivao na prestolu Svetoga Save dvadeset godina i pet meseci, i skonča meseca aprila 29, dan na antipashu, u treći čas dana". Prema Nićiforu Dučiću patrijarh Sava je, kada su prispeli delegati carigradskog patrijarha, već "ležao u Peći na samrti".
U vreme patrijarha Save IV, srpska vojska je pod zapovedništvom kralja Vukašina 1371. pretrpela na reci Marici veliki poraz. Te iste godine umro je i "nejaki" Uroš (1355-1371). Sava IV je umro 29. aprila 1375. godine. Sahranjen je u crkvi svetog Dimitrija u Peći.
(Nastaviće se)