Svadba kralja Milutina

ZA ŠESTOG arhiepiskopa SPC izabran je 1279. godine Jevstatije I. Bivši iguman manastira Hilandar i zetski episkop na mestu duhovnog vođe srpske crkve ostao je sve do 1286. Jevstatije je bio "sin nekih bogobojažljivijih roditelja", koji su živeli u Budimljanskoj župi i bili iz reda vlastele, jer su svom sinu obezbedili domaćeg učitelja, koji je umeo mladom Jevstatiju (njegovo svetovno ime nije poznato) da "omili" knjigu.
"Ovaj mladić", piše Danilo II, "nije se brinuo o jelu i piću ili o odeći, niti je tužio za svojim roditeljima, jer je imao svu srdačnu ljubav i jednomisleno uzdalje u Gospodu". Mladić ovakvih sklonosti otišao je u manastir sv. arhanđela Mihaila na Prevlaci kod Kotora, sedištu Zetske episkopije, gde ga je zamonašio episkop Neofit. Iz manastira je Jevstatije otišao u Svetu zemlju gde je "obišao sveta mesta i božanstvene pustinje u okolini Jerusalima", a posle na Svetu goru gde je ostao do izbora za zetskog episkopa. Za arhiepiskopa srpske crkve Jevstatije I je izabran kada je Janjićije I "prešao od ovoga života na večni blaženi mir" 1279. godine. Kao sposoban rukovodilac crkve, Jevstatije I je na Saboru u Deževu 1282. prisustvovao dogovoru između kraljeva Dragutina (1276-1316) i Milutina (1282-1321) da Srbijom vlada mlađi brat Milutin.
Jevstatije I je umro u manastiru Žiča 4. 1. 1286. godine gde je, pre nego što su mošti prenete u Peć, bio sahranjen u "mramorni sarkofag". Jevstatije je kanonizovan za sveca.
O životu i radu sedmog poglavara Srpske crkve arhiepiskopa Jakova u istoriografiji nema puno podataka. Zna se da je posle smrti arhiepiskopa Jevstatija 1286, Jakov nasledio crkveni tron i da je "telo njegovog prethodnika", zbog ratnih opasnosti lično preneo u Peć. U jednom zapisu se, kako piše Slijepčević, pominje da je arhiepiskop Jakov dobro upravljao crkvom, da je bio je poznat kao "ljubitelj i priložnik knjiga" i da je podigao nekoliko novih crkava. Vladao je šest godina Srpskom crkvom. Umro je 1292. godine. Biograf srpskih arhiepiskopa Danilo II ne navodi dan i mesec smrti arhiepiskopa Jakova. Iz drugih pouzdanih istorijskih izvora, saznajemo da je arhiepiskop Jakov umro 3. februara 1292. godine.
Na arhiepiskopski tron Jevstatije II je stupio 3. februara 1292. godine i na čelu crkve ostao sve do svoje smrti 16. avgusta 1309. godine. Poslednje dve decenije 13. veka obeležene su naglim usponom i širenjem srpske srednjovekovne države. Godine 1282. oslobođeno je Skoplje, koje će postati i prestonica Srbije, zatim Ovče Polje, Zletovo, Pijenac, Kičevo i Debar na jugu. Na severu su 1290. godine osvojeni Braničevo i Vidin. Godine 1299. u Solunu je proslavljena i svadba kralja Milutina i Simonide, kćerke vizantijskog cara Andronika II (1282-1328). Tada su kao miraz srpskom kralju date već ranije osvojene zemlje severno od Ohrida, Štipa i Prilepa. Srbija je u vreme kada je crkvom upravljao Jevastatije II bila jedna od najmoćnijih zemalja Balkana i Evrope.
Biograf Danilo II ne govori puno o dugom vladanju Jevstatija II. On ga naziva "istinitim pastirom Hristovim", koji se "trudio da se iskreno brine za svetu crkvu", i da je, kako ističe Slijepčević, bio revnostan upravitelj crkve.
U vreme Jevstatija II, obnovljen je manastir Žiča "koji je bio opusteo" i osnovane su gračanička, kočanska, limska, mačvanska, braničevska, beogradska i skopska eparhija.
U proleće 1299. godine Teodor Metohit posetio je dvor kralja Milutina i tom prilikom upoznao je arhiepiskopa Jevstatija koji ga je ljubazno primio. Metohitu je laskalo, piše Stanoje Stanojević, što ga je Jevstatije "tretirao kao učenog čoveka, i što je pokazivao da ga kao takvoga neobično ceni."
KRALj Milutin angažovao je arhiepiskopa Jevstatija i za neke poverljive političke misije. Krajem oktobra 1301. godine, tokom Milutinovog sukoba sa Dubrovnikom, Jevstatije je, "silazio u Primorje i tražio od Dubrovčana da pošalju poslanika na pregovore".
Arhiepiskop Jevstatije II se pominje u nekoliko spisa, a pominje ga i raški episkop Grigorije u jednom dokumentu u kome se kaže da je Jevstatije II, između 1. septembra 1304. i 31. avgusta 1305. godine, bio arhiepiskop. Arhiepiskop Jevstatije II umro je 16. avgusta 1309. godine, i ubrzo, zbog zasluga, bio je proglašen za sveca.
Arhiepiskop pećki Sava III bio je deveti poglavar SPC. Pre toga bio je iguman manastira Hilandar, a potom i episkop prizrenski.
Na arhiepiskopskom prestolu zamenio je Jevstatija II posle njegove smrti 1309. godine. U vreme njegove uprave crkvom, došlo je do sukoba između kralja Dragutina i Milutina, koji je želeo da presto ostavi sinu Stefanu, što je bilo suprotno dogovoru postignutom u Deževu 1282. Sveštenstvo crkve sa arhiepiskopom Savom III na čelu posredovalo je u smirivanju strasti. Godine 1313. kada je kraljević Stefan krenuo u novi sukob sa kraljem Milutinom, crkva je po drugi put izmirila braću, ali i zavađene oca i sina.

BLAGORODAN I RAZUMAN
KRALJ Milutin se sa Savom III savetovao oko podizanja manastira Banjska čije dovršavanje arhiepiskop pećki nije doživeo. Prema navodima u knjizi "Srpski jerarsi", "ličnost arhiepiskopa Save III je bila naročito značajna za dalji razvoj crkvene srednjovekovne arhitekture u Srbiji", jer su u ovom periodu kraljevi Dragutin i Milutin sa svojim velmožama i narodom u sasvim "novom graditeljskom stilu" podigli Gračanicu, Staro Nagoričino, Ćelije, Tavnu, Raču, Tronošu, Petkovicu i dozidali Hilandar...
Za Savu III se obično tvrdi, da je dobio vaspitanje i nauk Svete gore, i da je "u životu bio blagodaran i razuman". Po svedočenju arhiepiskopa Nikodima, njegovog naslednika, Sava III je, ispunjavajući amanet Svetog Save, redovno davao pomoć Kareji i manastiru Hilandaru, a to je u svom zaveštanju tražio i od svih svojih naslednika.
(Nastaviće se)