Mlade crvenih oficira

POLOVINOM decembra 1943, u okolini grada Kolomne, 120 km jugoistočno od Moskve, od Jugoslovena koji su se našli na teritoriji SSSR-a formirana je Prva jugoslovenska brigada. Bila je sastavljena od političkih emigranata i političkih osuđenika iz mađarskih zatvora, zatim prisilno mobilisanih, kao i logoraša, zarobljenika i drugih.
Prva jugoslovenska brigada je krajem jula 1944. krenula za domovinu. Na putu za Jugoslaviju, ova brigada se našla privremeno u sastavu Drugog ukrajinskog fronta. Posle uspešno izvedenih akcija na području Moldavije, u oblasti Kišinjeva i Jaša i prodora Crvene armije u Rumuniju, put prema otadžbini bio je otvoren.
Na osnovu naređenja Vrhovne komande Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, 6. oktobra 1944, Prva jugoslovenska brigada je prešla kod Kladova u Srbiju, gde je stavljena pod komandu 23. udarne divizije, odnosno 14. korpusa NOV Jugoslavije.
Druga jugoslovenska tenkovska brigada formirana je kod Tule u Rusiji, a sastavljena je od bivših partizana koji su se borili u Belorusiji i Ukrajini. Brigada je formirana 5. marta 1945. Pošto je dobila nove tenkove, krenula je u Jugoslaviju, učestvujući u proboju Sremskog fronta aprila 1945.
Početkom 1943. godine, Srbi koji su se našli na tlu Ukrajine povezuju se sa partizanskim jedinicama. Posebno treba istaći partizansku diviziju “Nikolaj Ščors” u oblasti Žitomira, kao i odred “Staljin” iz Tarnopoljskog kraja. Veliki broj Srba se našao u ukrajinskoj partizanskoj brigadi “Boženko”. Srbi su se borili i u sastavu odreda “Suvorov” u močvarama Polesja i Ukrajine, kao i odredima “Buđoni”, “Molotov”, “Frunze”, “Černiševski” itd.
Kada je 1943. godine počelo nastupanje Crvene armije i potiskivanje nacističkih vojnih snaga prema zapadnim granicama SSSR-a, i kad su uspostavljene veze sa ukrajinskim partizanima, stvaraju se združeni odredi, kojima pristupaju i partizanske formacije u kojima su se borili Srbi iz Bačke i Baranje. Kada su oslobođeni zapadni delovi SSSR-a, Ukrajina i Belorusija, rasformirani su partizanski odredi. Srbi i ostali Jugosloveni su prebačeni u antifašistički logor u Krasnogorsku. Odande su upućeni u jugoslovenske jedinice koje su bile u formiranju.
U socijalističkom Sovjetskom Savezu, Srbi su naseljavali ukrajinske gradove i naselja, pre svega, kao privredni predstavnici, a potom i kao školarci. U Ukrajini danas ima 12.000 Srba. Najviše ih je u Dnjepropetrovsku, Kijevu i Donjecku. To su stručnjaci građevine, koji su osamdesetih godina došli da grade po Ukrajini i tu ostali, mada ima i bivših političkih emigranata, Srba koji su došli posle Prvog svetskog rata i posle 1948. Svi su okupljeni u srpskoj opštini Sveti Sava, koja je osnovana pre desetak godina, da bi Srbi sačuvali svoje srpsko ime.
Kada je velika Crvena armija oslobodila pola Srbije, njeni komandanti i vojnici postali su dobre prilike za udadbu srpskih ćerki. Nema tačnih podataka, ali ima procena da je oko hiljadu Srpkinja, tada udato za Ruse, otišlo posle povlačenja Crvene armije u SSSR. Neke su se razočarane skromnošću života na ruskom selu, brzo vratile kućama, ali su mnoge ostale da žive u Rusiji i sovjetskim republikama. Istovremeno, u Rusiju odlaze i mnogi srpski intelektualci na školovanje, pre svega vojna lica i umetnici iz Srbije, ali i iz Bugarske, Mađarske, Rumunije, susednih bratskih zemalja. Tako se stvara jugoslovenska kolonija, koja se okuplja oko Ambasade FNRJ i velikih sovjetskih akademija.
Politički sukob na liniji Informbiroa 1948. godine proizveo je novu vrstu političkih prebeglica. Srpski komunisti simpatizeri ruske politike ili su zauvek ostajali u Moskvi i Lenjingradu - od šest stotina jugoslovenskih akademaca i srednjoškolaca u Moskvi i Pragu, njih 103 je pristalo da radi za NKVD - ili su iz Srbije i Jugoslavije bežanjem preko granice pokušavali da odu u zagrljaj SSSR-a.
U Jugoslaviji je do marta 1948. godine, bilo 89 oficira sovjetske obaveštajne i kontraobaveštajne službe. Oni su uspeli zajedno sa službama ostalih “bratskih država” da zavrbuju 9.322 Jugoslovena i 7.390 belogardejaca. Profesor Dejan Pavlov Kreculj, akademik, koji je predavao istoriju zapadne filozofije na moskovskom, sofijskom, kolumbijskom, briselskom univerzitetu, kao i na univerzitetima i institutima u Damasku, Delhiju, Kairu, u Nemačkoj, Siriji, SAD-u, Francuskoj, Italiji, bio je žrtva Titovog režima. Osuđen u Beogradu na smrt našao se kao prebeg na Istoku, kod svojih istomišljenika u Rusiji i Bugarskoj. Četrdeset osme, studirao je filozofiju na Beogradskom univerzitetu, zajedno sa Mihajlom Markovićem, Andrijom Stojkovićem, Draganom Jeremićem. Zbog brošure “Kuda vodi nacionalizam Titove grupe”, otišao je u dugu emigraciju. U Moskvi je sa Evgenijem Maksimovićem Primakovim radio na knjizi “Evropa - dijalog i saradnja”. Bio je saradnik u Akademiji nauka Sovjetskog Saveza u Moskvi. Profesor Kreculj se 1991. godine vratio kući u Beograd.
Razlog za bekstvo Branislave Pavlović-Bjelavin iz Beograda bio je njen muž Aleksandar - Saša Bjelavin, ruski emigrant, rođen u Varšavi. Pedesetih godina, dok je još bilo ruskih prijatelja na Golom otoku, takva biografija je bila sumnjiva, pa su Branislava i Aleksandar 1950. prebegli u Bugarsku. Kada je u SSSR-u na vlast došao Nikita Hruščov, porodica Bjelavin je iz Sofije 1959. prešla u Moskvu. Da bi došli do posla, pristali su da idu u Sibir, u zatvoreni grad Krasnojarsk, gde je Branislava Pavlović-Bjelavin radila na Pedagoškom univerzitetu kao profesor latinskog jezika. Dobili su ćerku Svetlanu, koja i danas živi u Sibiru. Krajem šezdesetih, profesor Branislava Pavlović-Bjelavin je uspela na ovom univerzitetu u dalekom Krasnojarsku da otvori Katedru za srpski jezik.


PRIJATELjSTVO SA TOLSTOJEM
SLOBODAN - Lale Ivanović i Radonja Golubović bili su ambasadori u Vašingtonu, odnosno Bukureštu, kada su odlučili da pređu u Moskvu. Lale Ivanović je, na primer, rusofilstvo dobio još pre rata u nasledstvo od dede Jovana Javorca, nacionalnog revolucionara koji je krajem prošlog veka studirao u Rusiji, sprijateljio se sa Lavom Tolstojem i počeo njegova dela prevoditi na srpski jezik. Našli su se u Pragu 1948. godine sa urednikom novosadskog ”Dnevnika” Milutinom Rajkovićem. Za razliku od Vladimira Dedijera koji je u Moskvi tokom rata vodio radio-stanicu ”Slobodna Jugoslavija” ibeovci su štampali svoj list u ČSSR. ”Nova Borba” se prvi put pojavila 25. septembra 1948. godine sa parolama ”Proleteri svih zemalja ujedinite se” i ”Pod zastavom internacionalizma”. Izdavač je bio Klub jugoslovenskih novinara u Pragu, sa sedištem u Havličkovim namjestima 28/II, a kao glavni i odgovorni urednik potpisan je Slobodan Ivanović.
(KRAJ)