Lekcije malog ipokrita

Piše: Suzana Rajić
VLADAN Đorđević je rođen u Beogradu 1844. godine na Vavedenje 21. novembra po starom, odnosno 3. decembra po novom kalendaru. Rodio se kao drugo dete u braku Đorđa i Marije Đorđević, dobivši na krštenju ime Ipokrat. Otac Đorđe bio je vojni apotekar u Beogradu, doseljen u Srbiju krajem druge ili početkom treće decenije 19. veka. Porodica Đorđević poreklom je iz sela Furka, na granici između Epira i Arbanije, odnosno Arnautluka, koji se nalazio u sastavu Turskog carstva. Đorđevićev deda Dimitrije, napustio je Osmansko carstvo posle pobune Ali-paše Tependelen, oko 1820. i 1822. godine. Prešavši na srpsku stranu, Dimitrije je skinuo fes i sagnuo se da poljubi zemlju, rekavši: "Deco, poljubite ovu zemlju, ovde je sloboda, ovo je Miloš-begova Srbija".

U Boleču je otvorio mehanu, sinove Đorđa i Nikolu dao na zanat za apotekare, a Adama u terzije (krojače). Đorđe je tada imao oko desetak godina. Kad je postao praktikant u bolnici, svi su napustili Boleč i preselili se u Beograd, gde je Đorđe podigao kuću i oženio se Marijom, sestrom bogatog cincarskog trgovca Tome Leka, poreklom iz Bele Crkve, a starinom iz Vlahoklisure u blizini Kostura. To je bilo na prelazu iz treće u četvrtu deceniju 19. veka.

Mladi bračni par imao je velike nesreće sa porodom. Za kratko vreme umrlo im je troje dece. Ostao je Ipokrat, kojem su roditelji posvetili svu pažnju. Posle jada zbog smrti dece porodicu je zahvatila još veća katastrofa. Rodivši kćer Milevu, majka Marija je dobila visoku temperaturu i ubrzo preminula. Tako je Ipokrat ostao bez majke u šestoj godini. NJegova sećanja na majku vrlo su maglovita. Brigu o Ipokratu i tek rođenoj Milevi preuzela je baka koju je on zvao Mana, što na grčkom znači majka. Ona ga je odgajila, te ne čudi privrženost i ljubav sa kojima Đorđević o njoj piše.

GODINE 1852. mali Ipokrat je pošao u školu, i to grčku. Zašto? Odgovor na to pitanje skopčan je sa poreklom porodice Đorđević. Rečeno je da su se Đorđevići doselili iz Epira. U svojoj postojbini govorili su mešavinom grčkog i arnautskog jezika, ali je u Beogradu jedino baka pričala još po starom. Što se tiče nacionalnog osećanja koje su doneli sa sobom u Srbiju, ono nije sasvim poznato. Izgleda da su se smatrali Grcima. A da li su bili doista Grci, pogrčeni ili čisti Cincari, teško je reći, jer iz vremena migracija nema nikakvih bližih podataka na osnovu kojih bi se rekonstruisala njihova etnička pripadnost.

Đorđevićev otac je, objašnjavajući malom Ipokratu razliku između šokaca i hrišćana, tumačio da su šokci Srbi latinske vere koji se krste šakom i zbog toga se tako zovu, a da su hrišćani Srbi "naše vere, koji se krste kao i mi sa tri prsta". Sebe su smatrali pravoslavcima i Grcima, a nikako Cincarima. Sa prostora odakle su Cincari dolazili, a to je prostor oko Bitolja, Kostura, Korče, naročito ovaj poslednji, u kojem je najveće cincarsko naselje bilo Moskopolje i koji je ležao u čisto arbanaškom kraju, gotovo svi su znali arbanaški jezik, budući da je bio dosta sličan cincarskom. Iz tog arbanaškog kraja doselili su se i Đorđevićevi deda i otac. Vrlo često, Cincari su se izjašnjavali samo kao hrišćani, a u jednonacionalnim sredinama kao pripadnici one nacionalne zajednice koja je u većini. Logično je onda da su Cincari, nemajući zajedničku političku i kulturnu prošlost, ni tačno određenu etničku pripadnost, ugrađivali sebe i svoj rad u civilizacijske baštine onih naroda u čijoj su sredini živeli. To je slučaj i sa porodicom Đorđević.

SUDEĆI po ženidbi Đorđa sa devojkom iz cincarske kuće, gotovo izvesno je da je porodica Đorđević cincarskog porekla. Vrlo važan fakt koji ide tome u prilog jeste i taj da Đorđevići nisu imali i nisu slavili slavu kao Srbi, već imendane, poput Grka i Rusa. Početkom devedesetih godina 19. veka, kada je to u Srbiji postalo veoma popularno, gotovo pomodarstvo, Vladan Đorđević je pretvorio dan svog rođenja, Vavedenje, u krsnu slavu.

Osnovnu školu i gimnaziju Đorđević je završio sa odličnim uspehom. Ali, on nije poklanjao sve slobodno vreme samo na učenje školskog gradiva. Rano se počeo zanimati za književnost, za novele i pesme, do kojih je dolazio u tada retkim srpskim časopisima i novinama, kakvi su bili "Šumadinka", "Golubica", "Fruškogorka". Ipokrat je u trećem razredu gimnazije već imao svoju prvu, više nego skromnu biblioteku. Tu "nazovi" biblioteku činile su novine iz bakalnica i tu i tamo pokupovane knjige na Velikoj pijaci i na Zelenom vencu, gde su se prodavale stare stvari. Docnije je, kao stariji gimnazijalac, počeo da se pretplaćuje na pojedine nemačke časopise i srpske knjige, bolje rečeno, da ih zarađuje, jer je, skupljajući pretplatnike, na deset prenumeranata dobijao jedanaestu knjigu gratis.

(Nastavlja se)